De oorsprong van cacao en chocolade
Toen ik voor het eerst chocolade uit Ecuador meenam naar Nederland, vroegen sommige mensen me: Chocolade uit Ecuador, is dat lekker? Als je het antwoord weet, lijkt het een vreemde vraag. Maar voordat ik naar Ecuador ging, had ik die vraag misschien ook wel gesteld. In Europa worden Belgische en Zwitserse chocolade vaak als de beste chocolade beschouwd. Maar als je erover nadenkt, is dat eigenlijk vreemd. Het hoofdingrediënt van chocolade is de cacaoboon, die niet in België of Zwitserland groeit. Dus waar komt cacao vandaan?
De oorsprong van cacao
Hoewel er genetische aanwijzingen waren dat de cacaoboom oorspronkelijk uit Zuid-Amerika komt, werd lang gedacht dat de Midden-Amerikaanse culturen de eerste waren die de cacaobonen consumeerden. Dit was zo tot in 2018 toen archeologe Sonia Zarrillo op zoek was naar bewijs van zetmeelkorrels op een oude archeologische vindplaats Santa Ana-La Florida in Ecuador. Dit is een archeologisch reservaat van de oude Mayo Chinchipe cultuur (5500 – 1700 v.Chr.). Sonia Zarrillo had al bewijs gevonden van maïs, bonen, cassave en chilipeper in keramiek dat op de vindplaats was gevonden, toen collega onderzoeker en antropoloog Michael Blake haar vroeg om ook te zoeken naar sporen van T. cacao. Ze vonden niet alleen DNA-bewijs van T. cacao-zetmeelkorrels, maar ook resten van biomoleculen die in de plant worden aangetroffen (waaronder theobromine, theofylline en cafeïne)!
Het bewijs toont aan dat de Mayo-Chinchipe bevolking de zaden (omdat deze de zetmeelkorrels bevatten) en zeer waarschijnlijk ook het zoete vruchtvlees dat de zaden omringd, al 5450 jaar geleden gebruikte! Dit is bijna 1500 jaar vóór de bekende cacaoconsumptie in Midden-Amerika!
Het belang van en de mysteries rond de cacaoboon
Aangezien de keramische potten werden gevonden op ceremoniële locaties op de archeologische vindplaats, is het waarschijnlijk dat cacao een belangrijk onderdeel was van rituele dranken. Tot nu toe is er echter geen bewijs gevonden dat de Mayo-Chinchipe cultuur de cacaoboon ook roosterde. Andere grote mysteries zijn onder meer de vraag waarom er zo weinig archeologisch bewijs is van het gebruik van de cacaoboon in de oude Ecuadoriaanse geschiedenis en hoe de cacaoboon zich van Zuid- naar Midden-Amerika heeft verspreid?
De Olmeken en chocolade
Archeologisch bewijs toont aan dat de Olmeken cultuur, ten zuiden van het huidige Mexico-Stad, al in 1900 v.Chr. cacaobonen consumeerde. Ze maalden de cacaobonen en voegden er water aan toe om een stimulerende en verfrissende drank te maken. Waarschijnlijk zo rond 1500 v.Chr. begonnen de Olmeken de cacaobonen niet alleen te malen, maar ook te roosteren en brouwen voor dranken en voedsel, waaronder (chocolade) pap. De vraag waarom ze dit zijn gaan doen, zal wel voor altijd onbeantwoord blijven. Net als verse koffiebonen, zijn verse cacaobonen onherkenbaar. In hun rauwe staat, geplukt uit het zoetzure, kleverige witte vruchtvlees dat een grote peul bekleedt in de vorm van een Nerf-voetbal, zijn cacaobonen bitter en onherkenbaar als chocolade. Waarom zou je deze bonen nemen, ze drogen, laten fermenteren en ze vervolgens roosteren? Het is niet iets waar je normaal gesproken aan zou denken. Eén theorie suggereert dat iemand die het zoete witte vruchtvlees van de cacao vrucht ad en de zaden (de cacaobonen) in het vuur spitte. De rijke geur van het roosteren ervan inspireerde misschien de gedachte: “Hmm, kunnen we nog iets meer doen met deze cacaobonen..?”
Olmeken, Maya’s, Azteken en cacao
De Olmeken gaven hun liefde voor de cacaoboon door aan de Mayacultuur, die deze op hun beurt weer doorgaf aan de Azteken. Voor alle drie deze culturen was de cacaoboom heilig, geschonken door hun goden. Cacao werd alleen geconsumeerd bij speciale gelegenheden en de cacaobonen waren van grote waarde voor de handel. Tot de komst van de Spanjaarden was cacaoconsumptie in Centraal-Amerika net zo belangrijk als wijnconsumptie in Europa. Het is waarschijnlijk dat het belang van de cacaoboon in de Centraal-Amerikaanse geschiedenis het voor archeologen gemakkelijker maakte om bewijs te vinden van cacaoconsumptie in Centraal-Amerika. Maar hoe de boom zich van Ecuador naar Centraal-Amerika heeft verspreid, is nog steeds een mysterie.
Vroege cacaoproductie in Ecuador
Wat ook niet helemaal duidelijk is, is wanneer de Spanjaarden hun eerste cacao consumeerden. Waarschijnlijk waren het de Mayavrouwen die hen hun eerste cacaodrank lieten drinken. Op hun beurt introduceerden de Spanjaarden de cacaoconsumptie in Europa, terwijl de Britten, Fransen en Portugezen hielpen om de cacaoconsumptie over de rest van de wereld te verspreiden, wat leidde tot een stijgende vraag naar cacaobonen. Eind 19e eeuw begon de zogenaamde ‘cacaoboom’, of ‘cacao explosie’.
The ‘cacaoboom’ in Ecuador
Om aan de grote vraag te voldoen, begonnen de Spanjaarden met het commercieel oogsten van cacaobonen op plantages aan de kust van Ecuador. Halverwege de 19e eeuw maakte cacao meer dan de helft van de Ecuadoraanse export uit. Dit werd aangewakkerd door de prijsdaling van geïmporteerde producten en de mechanisatie van de cacao productie, waardoor chocolademelk voor de massa betaalbaar werd. Naarmate de cacaoboom vorderde, werd Ecuador ’s werelds grootste producent van cacaobonen en Europa de grootste afnemer. De cacaobonenindustrie rondom de smaakvolle Arriba Cacaobonen, die in de Guayas bekken groeiden, transformeerde de regio. De cacaoboom was fundamenteel voor de vorming van de Ecuadoraanse economie en het banksysteem. In Guayaquil, waar de belangrijkste haven lag, ontwikkelde zich een hogere klasse en bloeide de stad op, met veel buitenlandse investeerders. Tot op de dag van vandaag is Guayaquil de financiële hoofdstad van Ecuador.
De val van de cacao productie in Ecuador
Eerst in 1916 en opnieuw in 1919 werden de Arriba Cacaobomen aan de kust door twee onbekende schimmelziekten aangetast. De Ecuadoraanse oogst daalde tot minder dan tien procent van de jaarlijkse wereldproductie. Na verloop van tijd paste de cacao industrie in West Ecuador zich aan, maar deze herstelde zich nooit volledig.
Huidige cacaoproductie in Afrika
Toen Ecuador de meeste cacaobomen verloor, ontstond er een kans voor nieuwe gebieden om zich te vestigen en belangrijke cacaoproducenten te worden. Het waren de Portugezen die in 1822 de eerste cacaobomen op het Afrikaanse eiland Sao Tomé en Principe plantten. Dit was het begin van een nieuw cacaotijdperk. Omdat cacaobonen doorgaans binnen 20 graden van de evenaar groeien, bleken bepaalde Afrikaanse landen zeer productief in de cacaoproductie. Momenteel worden verreweg de meeste cacaobonen geproduceerd in West-Afrikaanse landen, waarbij Ivoorkust en Ghana samen meer dan 50% van de wereldproductie voor hun rekening nemen. Dit komt niet doordat de omstandigheden voor de cacaoteelt beter zijn dan in Ecuador, maar doordat het teeltproces in Afrika goedkoper is.
De negatieve gevolgen van de cacaoproductie
Helaas is de Afrikaanse cacaoproductie niet onomstreden. Veel cacaoboeren krijgen niet genoeg geld voor hun cacaobonen, waardoor ze hun arbeiders te weinig betalen en ook te weinig aandacht aan het milieu besteden… Voor elke ton verkochte cacao ontvangen boeren naar schatting slechts minder dan 7% van de waarde. Ter vergelijking: fabrikanten krijgen naar schatting 35% van de opbrengst en retailers 44%! De huidige cacaoproductie heeft niet alleen een negatieve impact op de cacaoboeren, maar ook op het milieu. Een gemiddelde reep melkchocolade van 40 gram heeft een CO2-voetafdruk van ongeveer 200 gram, terwijl de CO2-voetafdruk van pure chocolade kan oplopen tot 300 gram per reep, vanwege het hogere cacaogehalte. Bovendien is er voor de teelt van de cacaobonen die nodig zijn voor deze ene reep meer dan 400 liter water nodig! Dit moet veranderen.
Duurzame cacaoproductie
Er zijn verschillende manieren om de duurzaamheid van de cacaoproductie te verbeteren. De meeste daarvan zullen echter realistisch gezien niet worden geïmplementeerd, tenzij wij als consumenten bereid zijn meer te betalen voor onze chocoladereep. Jerry Toth, die zowel cacaoboer als chocoladeproducent is, in Ecuador, gelooft dat een deel van de oplossing kan zijn als het consumeren van chocolade weer meer vergelijkbaar wordt met het drinken van wijn. Net als de eerste paar duizend jaar van cacaoconsumptie, zal het eten van chocolade weer meer als een bijzonderheid gezien moeten worden. Net zoals je jezelf af en toe trakteert op een goed glas wijn, kun je jezelf ook af en toe op een goed stuk chocolade trakteren. Wanneer cacaoboeren, net als druiventelers, meer waardering en betere prijzen krijgen, kunnen ze meer investeren in duurzamere cacaoteelt, wat ook resulteert in een hogere kwaliteit. Het is een win-winsituatie voor alle betrokkenen. Met zijn eigen Ecuadoraanse chocolademerk, gemaakt van de beste Ecuadoraanse cacao (Nacional) ter wereld, probeert Jerry Toth het goede voorbeeld te geven. Meer over zijn Ecuadoraanse chocolade vindt u op To’ak Chocolate. Meer tips over het herstellen van de cacaoproductie in Ecuador. Ook door vertrouwen tussen cacao boeren en retailers te herstellen en hen allemaal beter samen te laten werken, zal de cacaoproductie verbeteren en verduurzamen..
De voordelen van cacaoconsumptie
Al duizenden jaren is bekend dat cacaoconsumptie goed is voor de gezondheid. De Maya’s gaven cacaodrank aan hun krijgers vanwege de gezondheidsvoordelen en voor extra stimulatie. Tegenwoordig weten we dat cacaobonen polyfenolen bevatten met antioxidanten en ontstekingsremmende eigenschappen. Polyfenolen behoren tot een categorie plantaardige stoffen. Regelmatige consumptie van polyfenolen zou de spijsvertering en de gezondheid van de hersenen bevorderen en beschermen tegen hart- en vaatziekten, diabetes type 2 en zelfs bepaalde vormen van kanker. Bovendien bevat cacao fenethylamine, wat een mild euforisch gevoel geeft en stress vermindert. Voor een maximaal positief effect wordt aanbevolen om biologische pure chocolade te consumeren, gemaakt van fijne cacao. De gezondste chocolade wordt gemaakt van de Ancient Nacional cacaobonen uit Ecuador. Dat is omdat deze cacaosoort meer polyfenolen bevat.
